żywy pomnik, pogłębiona kontemplacja, happening, esej filmowy.
projekt publiczny Marty Sali, Roberta Yerachmiela Snidermana i Katarzyny Sali w Chrzanowie
Projekt realizują Chrzanowianki Marta Sala, Katarzyna Sala i Robert Yerachmiel Sniderman, którego przodkowie mieszkali w Jarosławiu i Warszawie, we współpracy z chrzanowskim Muzeum im. Ireny i Mieczysława Mazarakich, MOKSiRem oraz krakowskim FetivALTem.
Wierzba Estery, kolaż cyfrowy Marta Sala
*Zaproszenie! Dołącz do nas, posadź z nami Wierzbę Estery!*
Wszyscy chętni są zaproszeni do udziału i pomocy w organizacji.
Aby się zaangażować, weź udział w nadchodzących wydarzeniach lub skontaktuj się z nami e-mailowo: wierzba.estery@gmail.com .
Opis projektu:
Wierzba Estery to długofalowy projekt skupiający się na pracy z pamięcią wokół dawnego placu Estery w Chrzanowie, na którym stała, zburzona w 1973 r., Synagoga Wielka, i gdzie wyrosła jakiś czas później wierzba płacząca. Wierzbę w 2018 roku nieoczekiwanie ścięto. Miasto Chrzanów przed II wojną światową zamieszkiwane było w połowie przez społeczność żydowską, pamięć o niej i jej historii jednak z roku na rok słabnie.
Artyści, we wspólnym rytuale z mieszkańcami Chrzanowa i zainteresowanymi, planują ponownie zasadzić wierzbę płaczącą i nazwać ją Wierzbą Estery, jak niegdyś nazywał się – współcześnie bezimienny – plac przed chrzanowskim MOKSiRem. Wierzba Estery będzie nie tylko żywym pomnikiem społeczności żydowskiej Chrzanowa, lecz również symbolem wspólnego dziedzictwa wymagającego ciągłej pielęgnacji.
Projekt realizują Chrzanowianki Marta Sala, Katarzyna Sala i Robert Yerachmiel Sniderman, którego przodkowie mieszkali w Jarosławiu i Warszawie, we współpracy z chrzanowskim Muzeum im. Ireny i Mieczysława Mazarakich, MOKSiRem oraz krakowskim FetivALTem.
Wierzba Estery/Ester’s Willow, Kadr z wideo, Katarzyna Sala, Marta Sala i Robert Yerachmiel Sniderman, 2021.
Pomysł współpracy artystów zrodził się w 2018 roku w Berlinie, gdzie Robert Yerachmiel Sniderman realizował swój projekt Lost in Jüdischer Friedhof Weißensee. Spacer po jednym z największych cmentarzy żydowskich Europy zainspirował Martę do refleksji o dorastaniu w (po)żydowskim mieszkaniu i o znaczeniu wierzby płaczącej widocznej z okien budynku. Można by powiedzieć, że wierzba – Salix alba “Tristis” – z dawnego placu Estery opłakiwała tragiczną historię miasta jednocześnie upamiętniając jego żydowską społeczność. Gdy w 2018 r. drzewo, już tak dobrze wpisane w krajobraz miejsca, zostało nagle ścięte, pozostała po nim wymowna pustka. Artyści wsłuchują się w tę ciszę, milczące przesłanie wierzby, która w ich wyobrażeniach jawi się jako samorodny żywy pomnik, świadek i strażniczka miejsca trudnego dziedzictwa. Organiczna perspektywa wierzby, rośliny leczniczej, staje się punktem wyjścia rozważań o praktykach wzajemnej troski.
Autorzy projektu odwołują się do metody durational contemplation (pogłębionej kontemplacji, ulokowanego studium). Durational contemplation jest jedną z metod pracy artystycznej Roberta Yerachmiela Snidermana, którą autor w wypowiedzi na temat swojego projektu Lost in Jüdischer Friedhof Weißensee wyjaśnia następująco:
„Tam po raz pierwszy poważnie opracowałem praktykę, którą zacząłem nazywać durational contemplation, rozszerzonym fizycznym i intelektualnym poświęceniem się miejscu o przesyconym znaczeniu, które subsumuje granice między performansem, miejscem, obiektem, artystą i archiwum. Durational contemplation – skoncentrowana na intensywnych intersekcjach kontaktów społecznych, procesów historycznych i bliskości przestrzennej – wymaga skrupulatnej selekcji miejsca. Ciało spacerujące współpracuje z miejscem przez większy okres czasu, aby z jego granic i w jego granicach przestrzennych wytworzyć archiwum”.
Projekt tematyzuje codzienną sytuację pamięci w mieście, aspekt dystansu, odmienności oraz tradycyjne kulturowo-lecznicze i kosmologiczne znaczenie wierzby białej w Polsce jako przewodnika społeczno-estetycznego. Artyści nie dystansują się od traumatycznej żydowskiej przeszłości miasta. Pragną dotrzeć również do dużo starszej, intymnej przestrzeni transkulturowych doświadczeń przodków, gdzie społeczności żydowskie i słowiańskie zarówno wspólnie, jak i w odmienny sposób polegały na wierzbach w leczeniu wirusów, chorób, bezpłodności i bólu ciała. Społeczności te współpracowały ze sobą wymieniając się wiedzą i sposobami leczenia.
“Niewiele przedstawicieli świata roślinnego odgrywa tak ważne role w kulturach ludzkich, co wierzby. Drzewa te od wieków emanowały niezwykłością, prowokowały do interpretowania ich właściwości w kategoriach magicznych. Po hebrajsku nazywano je słowem arawa (l.mn. arawim). W Psalmie 137 czytamy o wierzbach, na których wygnani do Babilonu zawieszali harfy, siedząc w cieniu drzew, płacząc i wspominając ojczyznę. W wielu językach mówi się o wierzbach płaczących bądź żałobnicach, co w potocznej wyobraźni czyniło z nich pośredniczki pomiędzy światem żywych i umarłych. Podobna sytuacja miała miejsce w Europie Wschodniej. Miejscowa ludność słowiańska, jak i mieszkający wśród niej Żydzi, posługiwali się gałązkami drzewa przy okazji licznych rytuałów. Wierzba – znana w jidysz jako werbe – łączyła więc nie tylko światy, ale też ludzi pochodzących z różnych społeczności.”
(dr Marek Tuszewicki, Wykład: “Wierzba w kulturze żydowskiej i na pograniczu kultur” patrz program luty 2022)
Zburzenie Synagogi Wielkiej w Chrzanowie na dawnym Placu Estery, 1973 r. Z archiwum Muzeum im. Ireny i Mieczysława Mazarakich.
WYDARZENIA:
2021:
— Wierzba Estery. O historii i przyszłości pewnej wierzby z Chrzanowa, FestivALT ’21: Przyszłość Pamięci, Żydowskie Muzeum Galicja, ul. Dajwór 18, Kraków. 26.06. 2021, godz. 15– 16:30
— Wierzba Estery: Spotkanie o projekcie, 02.10.2021, godz. 16-18, aula MOKSiR w Chrzanowie
— Wierzba Estery: zbieranie indywidualnych historii do projektu, 03.09.2021 godz. 12-16, budynek główny Muzeum im. Ireny and Mieczysława Mazaraki, ul. Mickiewicza 13, Chrzanów
O historii i przyszłości pewnej wierzby z Chrzanowa, FestivALT ’21: Przyszłość Pamięci, Żydowskie Muzeum Galicja, Kraków, PL, Fot. Stan Barański
Wierzba Estery: Spotkanie o projekcie, 02.10.2021, aula MOKSiR, Chrzanów, PL, Fot. K. Sala
Zbieranie indywidualnych historii do projektu, Muzeum im. Ireny and Mieczysława Mazaraki, Chrzanów, PL. Fot. K. Sala
2022:
— 18.02.22, piątek – 79 Rocznica likwidacja getta chrzanowskiego,
12:00 Spotkanie przy Tablicy Pamięci pod MOKSiR w miejscu Synagogi Wielkiej, dawny plac Estery w Chrzanowie.
Wspólne praktykowanie pamięci – odczytanie LISTY Żydów chrzanowskich, którzy zginęli podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1945
— 19.02.22, sobota, godz. 17:00, Wierzba w kulturze żydowskiej i na pograniczu kultur, wykład dr Marka Tuszewickiego w ramach projektu Wierzba Estery, MOKSiR Auditorium, Chrzanów
— 20.02.22, niedziela 14:00-16:00, Wierzba Estery – zbieranie indywidualnych historii do projektu, budynek główny Muzeum im . Ireny i Mieczysława Mazarakich, ul. Mickiewicza 13, Chrzanów
— kwiecień 2022, Przygotowania do wspólnego rytuału sadzenia wierzby
– Partycypacyjny spacer po Chrzanowie;
– Spotkania przygotowujące do happeningu.
WYSTAWY:
— czerwiec-lipiec 2022 – Wierzba Estery, FestivALT ’22, CentrALT ul.Józefińska 9, 30-529 Kraków
— wrzesień/październik 2022 – Wierzba Estery, Muzeum im. Ireny i Mieczysława Mazarakich, Chrzanów
HAPPENING:
— Czerwiec/lipiec 2022, Spacer ze stacji kolejowej Chrzanów do Placu Estery, gdzie zasadzimy wierzbę, Chrzanów.
LINKI/MEDIA:
OTWARTE ZAPROSZENIE DLA WSZYSTKICH POTOMKÓW CHRZANOWA
List:
OPEN INVITATION TO ALL CHRZANÓW DESCENDANTS
Letter:
Chrzanowska Telewizja Lokalna, relacja o Dniach Kultury Żydowskiej w Chrzanowie 2021:
https://www.youtube.com/watch?v=Pbjg_6EO-iw
Wycięto 500 drzew. Artyści sadzą jedno. Artykuł o projekcie w języku portugalskim w Jornal Tribuna de Macau, Cheong Kin Man, 19.11.2021:
BIO ARTYSTÓW:
MARTA SALA (ur. 1985 Katowice) jest artystką transdyscyplinarną, skupiającą się na takich zagadnieniach jak prekarność, intersekcjonalność, prawo do miasta, ekologia i wspólne działania. Tworzy obrazy, kolaże, instalacje, obiekty, kostiumy, wideo i kolektywne działania artystyczne. W swojej praktyce artystycznej pracuje z wycinkami, odpadami i historią wykluczania. Sala dorastała w Chrzanowie i Krakowie, gdzie ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w pracowni prof. Leszka Misiaka. Od 2015 roku mieszka w Berlinie, gdzie ukończyła Instytut Sztuki w Kontekście na Uniwersytecie Sztuki UdK (stypendystka DAAD 2017-20). Ostatnie projekty to: Edukacja powinna być dostępna dla wszystkich (2018-2020) film krótkometrażowy we współpracy z Clément Drabo; Lepiej nie brać udziału – i tak nie zapłacą. (2020) artystyczne samobadanie prekarnej egzystencji w formie wideo, tkanin i instalacji; Û∞ – Berlin. Kreatywno-anarchistyczna kronika miejskich ucieczek (2020) z Abdulkadirem Musą, Przerwa w pracy w Görli – Systemy relacji artystycznych w przestrzeni publicznej (2021) z Johanną Reichhart, Marcosem García Pérez, Costanzą Rossi, Katarzyną Sala, Cheong Kin Manem i Francisem Kamprath, WOW (2021) – wystawa w duecie z Grzegorzem Siembidą w Galerii Le Guern w Warszawie.
ROBERT YERACHMIEL SNIDERMAN (ur. 1986 w Filadelfii) jest poetą-artystą i osadnikiem aszkenazyjskim na rdzennych terytoriach ludów Lhaq’temish (Lummi) i Noxwsʼáaq (Nooksack). Sniderman konstruuje interwencje, obiekty tekstowe, sztuki teatralne, filmy i instalacje z/w nadpisanych i zaprzeczonych miejscach i materiałach, śledząc hyper lokalne doświadczenie do i od uwikłanych katastrof. Jego wkład, często we współpracy z innymi artystami i określonymi społecznościami, ustanawia trudne sytuacje dla długotrwałej kontemplacji i obrzędów wernakularnych, manifestując cichy język intensywnej bliskości w czasie poprzez radykalizację wypadków, niepokojów i pamięci. Ostatnie projekty to między innymi Lost in Weissensee Jewish Cemetery (2018); Ślepowrony/Night Herons (2021) z Joanną Rajkowską oraz السماء إلى الصعود بيان Flight Manifesto (w toku) z Dirarem Kalashem, Brelem Froebe, Samarą Hayley Steele, Cascadia Deaf Nation i innymi. Sniderman jest absolwentem sztuk pięknych na Pratt Institute i Brown University. Wykłada sztukę odpowiedzialną i reagującą na miejsce w Fairhaven College of Interdisciplinary Studies i jest doktorantem w Szkole Sztuki Współczesnej Uniwersytetu Simona Frasera, gdzie pisze swoją rozprawę „Wędrówki po miejscach etnocydalnych; Sytuacja, wywłaszczenie i translokalna walka o czas”.
KATARZYNA SALA (ur. 1983 Katowice) ukończyła studia magisterskie z filozofii na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie oraz licencjackie z filologii niderlandzkiej na Wolnym Uniwersytecie w Berlinie. Od 2009 roku mieszka w Berlinie i, oprócz działalności zawodowej w dziedzinie zasobów ludzkich, współpracuje nad projektami literackimi i artystycznymi. Wraz z Abdulkadirem Musą wydała dwujęzyczną antologię wierszy kurdyjskich Kurdish Voices from Rojava / Dengên helbestvanên kurd ji Rojava (Inner Child Press, Ltd 2017), w 2020 roku współorganizowała z A. Musą i Martą Salą projekt Û∞ – Berlin. Kreatywno-anarchistyczna kronika miejskich ucieczek , a w 2021 roku, wraz z M. Salą i innymi berlińskimi artystami, projekt Przerwa w pracy w Görli. Systemy relacji artystycznych w przestrzeni publicznej. Eksperymentuje z krótkimi formami filmowymi i dźwiękowymi.